Wie was er als kind niet gefascineerd door reuzen? Wandelend en dansend door de straten. In de Cultuurregio Leie Schelde leven heel wat reuzen die vertellen over vroeger en die nog op vele feesten graag buiten komen.
In Deinze wonen maar liefst 17 reuzen. De stad Deinze mag zich met recht en rede een ‘reuzenstad’ noemen. De oudste Deinse reuzen zijn Arend Drubbel en Machteld Donza. Baljuw Arend vocht mee in de Guldensporenslag en vormt een paar met Machteld. Het middeleeuwse koppel verscheen voor het eerst in het openbaar in 1954 ter gelegenheid van het 800-jarig jubileum van de pluimveemarkt. Nadien gingen ze nog vaak op uitstap, maar de laatste jaren beperken ze zich tot de vijfjaarlijkse Canteclaerstoet in Deinze.
Het grootste deel van de Deinse reuzen kwam tot stand in het kader van de Canteclaerstoet. De imposante figuur van de haan Canteclaer dankt zijn ontstaan aan de stoet. Samen met zijn vrouw Roede zou hij 5 reuzenkinderen krijgen: Pinte, Sproete, Crayant, Cantaert en Coppe. Naast het gezin Canteclaer lopen er nog een kipje en een haantje mee in de Canteclaerstoet. Krieltje Kakelkont ontsproot aan het brein van jeugdauteur Marc De Bel en werd vormgegeven door Deinzenaars Stefan Vermeulen en Katrijn Vanaelst. Het kleine reusje charmeert sinds 2007 de toeschouwers van de stoet.
Het haantje Fikske is er sinds de Canteclaerstoet van 2022 bij. Het reusje werd op 21 mei 2022 gedoopt en de dag erna liep hij al mee in de stoet. Fikske kan bellen blazen, wat hem populair maakt bij de kinderen. Het kleine haantje werd vervaardigd door Peter Lootens. Hij is afkomstig ut Sint-Martens-Leerne en goed vertrouwd met de Canteclaertraditie. Krieltje Kakelkont en Fikske vormen een tegenwicht voor de streng ogende reus Canteclaer.
Ongeveer een week voor de doop van Fikske in 2022 werden de Zeverse reuzen Jeanneke en Cyriel ook gedoopt. De reuzen zijn een eerbetoon aan Joanna ‘Jeanneke’ De Wolf (101) en Cyriel De Waele (100). Het kranige eeuwelingenkoppel was aanwezig bij de doop van ‘hun’ reuzen. Jeanneke en Cyriel zijn gekende figuren in Zeveren. Ze woonden jarenlang in de Vinktstraat.
De reuzen kwamen er op intiatief van het Zeverse feestcomité ‘nie Gezeverd!’ De lijven werden in Zeveren vervaardigd, Men besteedde de koppen uit aan carnavalisten uit Aalst.
In 2022 werd er duidelijk veel gedoopt, want op 25 maart kreeg ook reus Juan II van Leerne het doopwater over zich. Men bouwde deze reus naar aanleiding van het Europees Schutterstreffen van 2022. Deinze is de gaststad van dit evenement.
De ‘Koninklijke en Graaflijke Schuttersgilde Sint-Sebastiaan Eendracht van Ooidonk’ was de motor achter het ontstaan van reus Juan II. De reus is een ode aan graaf Juan II ’t Kint de Roodenbeke. Hij woonde op het kasteel Ooidonk en was de laatste burgemeester van het zelfstandige Bachte-Maria-Leerne. Maar de graaf was eveneens voorzitter van de Europese Gemeenschap van historische Schuttersgilden (EGS). Dit maakt van reus Juan II van Leerne een ideale ‘schuttersreus’. Peter Lootens gaf Juan II vorm. Luc Van Nevel vervaardigde de handboog die de reus bij zich draagt.
Deinze is in de laatste decennia uitgegroeid tot een ‘fietsstad’. De reus Lucien Buysse belichaamt dit. Hij werd geboren in 2012 en is een eerbetoon aan de Wontergemse tourwinnaar van 1926 (de editie van 1926 staat geboekstaaft als de zwaarste Tour de France ooit). Deze prachtige wielerreus werd gemaakt door de Deinse kunstenaar José Mestdagh.
Op 1 januari 2019 ging Nevele de fusie aan met Deinze. Nevele heeft een mooie reuzentraditie, waar 6 reuzen leven leven. Reus Wouter Van Nevele zag het levenslicht in 1956 naar aanleiding van de Sinksenstoet. Eén jaar later werd reuzin Johanna van Beveren geboren. Wouter en Johanna trouwden op 7 juni 1957 tijdens de Sinksenstoet. Beide reuzen gaan terug op historische figuren uit de 13e eeuw. Wouter van Nevele was Heer van Nevele en burggraaf van Kortrijk. Hij was gehuwd met Johanna van Beveren. Zij was de dochter van de Heer van Nevele en Diksmuide en van Margareta van Beveren. De Heren van Nevele namen deel aan de kruistochten. Uit erkentelijkheid gaf de Graaf van Vlaanderen hen een zilveren wapenschild met daarop een rood kruis. Reus Wouter van Nevele draagt dit schild op de borst.
Reus Gust van Kerrebroeck is een echte Nevelse volksfiguur en werd in 1981 geïntroduceerd. De 100-jarige Gust De Maegt, een eenvoudige arbeider die woonde op de wijk Kerrebroeck was de inspiratiebron voor deze reus. Reuzin Mie van de Kouter is ook afkomstig van de Nevelse wijk Kerrebroeck. Zij werd geboren in 1995. Dit ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van de Kerrebroeckfeesten. Mie is een typische volksvrouw.
Margriet van de Voordestraat is de reuzenversie van Margaretha Van Loocke. Margaretha was een kranige vrouw uit Hansbeke. In 2008 werd ze 100 jaar. Haar verjaardag werd gevierd met een volksfeest en doopte men Margaretha’s reus. De eeuwlinge maakte de doop van haar reus nog mee. Ze overleed in 2009. Een speciaal technisch kenmerk bij Reuzin Margriet is dat ze haar hoofd kan draaien.
Zuster Wilfrieda liet zich voor het eerst zien op Erfgoeddag 2017. De reuzin eert de legendarische zuster Wilfrieda. Zij werkte in het OCMW-rustoord van Nevele, het huidige Woonzorgcentrum ter Leenen. De reuzin draagt een ‘Mantel van de Zorg’. Men maakte de mantel met lapjes stof die door zorgverleners werden geleverd.
De Deinse reuzen verschijnen zelden tezamen in het openbaar, maar op de Canteclaerstoet zijn ze er wel allemaal. Op de Sinksenstoet durven ze zich ook laten zien. Met 17 straks misschien 19- reuzen heeft Deinze sowieso één van de indrukwekkendste reuzenpatrimonia van Vlaanderen.
In De Pinte zijn de reuzen het meest zichtbaar. Jan en Trees hebben immers een voorlopige standplaats in de inkomhal van het gemeentehuis. Het reuzenkoppel werd in 1979 gebouwd naar aanleiding van de opening van het gemeentehuis. De toenmalige volkskunstgroep ’t Goetken nam het initiatief. Jan en Trees waren vroeger bijna altijd aanwezig op ieder belangrijk Pints evenement. In 1997 gingen ze zelfs op reis naar het Duitse Ottoschwanden. Deze gemeente verbroedert met De Pinte. Sinds de pensionering van de reuzendragers in 2009 is het Pints reuzenkoppel veel minder actief. De plaatselijke scouts fungeren momenteel als begeleiders van Jan en Trees.
Maar in 2014 ging het Pintse crea-atelier Art-i-Choque aan de slag met het Pints erfgoed – na een inleidingsles erfgoed door de Cultuurregio Leie Schelde – en werd een wedstrijd uitgeschreven voor het ontwerp van nieuwe kleren voor Jan en Trees. Op erfgoeddag 2015 werden de nieuwe kleren voorgesteld aan het grote publiek. Het resultaat mag er zijn. Jan en Trees zijn opnieuw opgenomen in het Pints collectief geheugen.
Jan en zijn Trees zijn eigenlijk de opvolgers van Pintenierke en Florinneke. Pintenierke overleed al in 1958. Zijn vrouw Florinneke verdween eveneens uit beeld.
In de jaren ’50 en ’60 van vorige eeuw vonden er in de gemeente verschillende feesten met reuzen plaats. De giganten maakten vaak deel uit van plechtige rituelen. Zo werd in 1960 een reus verbrand om het einde van zijn jeugd te symboliseren. Dergelijk ritueel is mooi, maar de kolos ging zo wel onherroepelijk verloren.
In het prinsdom Gavere hebben maar liefst 14 reuzen het levenslicht gezien, maar doorheen de jaren waren ze wat in de vergetelheid geraakt. In 2013 besloot VVV ’t Gaverland om de giganten te herwaarderen.
Er werd met steun van de Cultuurregio Leie Schelde (voorheen POLS/Erfgoedcel Leie Schelde genaamd) een ‘cel vermiste reuzen’ opgericht. De cel boekte resultaten, want men vond de kop van reus Carlos (een ode aan voormalige burgemeester en dokter Carlos Dierickx) terug. Het onderstel van reus Carlos werd gebruikt bij de bouw van Tuur in 2007. Tuur is de reuzenversie van Tuur De Cabooter, de volkse wielrenner die de Ronde van Vlaanderen won. De kop van Carlos was in de vergetelheid geraakt, maar werd ongeschonden teruggevonden in de brandweerkazerne van Gavere.
In 2022 bouwden de Gaverlingen een apart onderstel voor reus Tuur. Zijn karakter van ‘wielerreus’ wordt nu nog meer benadrukt. Reus Tuur heeft immers een koersstuur in de hand en gespierde rennersbenen.
Door het feit dat Tuur nu een eigen lijf heeft, moet reus Carlos zijn lichaam niet langer delen. De kans dat Carlos terug verdwijnt, wordt op die manier kleiner.
De meest legendarische Gaverse reuzen zijn zonder twijfel Tonus en Tonia. Hun koppen worden bewaard in de bekende brouwerij Contreras. Eigenlijk een evidente plek, want Tonus is een brouwersgast. Het reuzenpaar kreeg een dochter Nele en daarna volgden nog enkele kleine kindjes, allen samen de Tonussen, ook wel Lustige Tonussen genaamd. Deze reuzenkopjes leken van de aardbol verdwenen, maar onlangs vond de ‘onderzoekscel’ er een paar terug. Na restauratie zullen ze terug worden gebruikt. De originele koppen van brouwersgast Tonus en Tonia bleken te zwaar beschadigd om nog te gebruiken tijdens optochten. Daarom maakte men kopiëen van de koppen. Op 18 juni 2017 traden de vernieuwde Tonus en Tonia voor het eerst in de openbaarheid tijdens de eerste editie van het Reuzenprinsenfeest.
Jolien Verroeye (coördinator Cultuurregio Leie Schelde) ontdekte in het archief van de Koninklijke Bond der Oost-Vlaamse Volkskundigen (KBOV) in Gent dat er ook in de jaren ’80 van vorige eeuw twee reuzen waren in het kleine Baaigem. Ze waren van de partij op de bekende boerenmarkt en andere Baaigemse activiteiten, maar Egidius van Baaigem en Miss Neue Patat waren volledig in de vergetelheid geraakt. Over hun lot was niet veel bekend, maar de Gaverlingen begonnen met veel enthousiasme aan de zoektocht. In het voorjaar van 2015, onder meer dankzij een opsporingsbericht in maart 2015, werd het lichaam van Miss Neue Patat teruggevonden in een garage in Gavere. De zoektocht leverde dus wel degelijk op.
Sinds 2016 gaat deze Miss door het leven als Dame Nuje Patat. Deze ontdekking geeft de werkgroep, die zichzelf De Lustige Tonussen genoemd hebben, extra motivatie om het Gaverse reuzenerfgoed nieuw leven in te blazen. In het voorjaar van 2015 maakten enkele studenten van de Artevelde Hogeschool ook een reportage over dit bijzondere stukje erfgoed. Het lijkt erop dat de Gaverse reuzen terug op de agenda staan.
In Nazareth kan men meespreken over ’verloren’ reuzen. Op de wijk Stenen Molen woonden Dorus Mulders en zijn vrouw Manske Van De Steynstraete. Dorus was – hoe kan het ook anders- molenaar. In 1959 werd het reuzengezin uitgebreid met een schattige tweeling. Het gezin was te gast op menig Stenen Molen-kermis. De wijkkermis ging in de jaren 1990 ter ziele. Doris, Manske en de kinderen waren toen al uit beeld verdwenen. De imposante en mooi aangeklede reuzen waren een tijd vermist. In 2018 werden de koppen van Manske en Dorus teruggevonden in een loods vlakbij de plek waar de Stenen Molen-kermis vroeger doorging. De koppen worden momenteel tentoongesteld in het kantoor van Cultuurregio Leie Schelde.
Nazareth beschikt ook nog over ‘volledige’ reuzen. Op de wijk Boeregem resideren Mie en Basiel. Boeregem ligt op de grens tussen Nazareth, Ouwegem en Lozer. Nazareth mag de reuzen zeker deels claimen.
Mie van Boeregem zag het levenslicht in 1949. Basiel werd één jaar later geboren. Tussen 1956 en 1980 draaide de wijkkermis op een zeer laag pitje. In die jaren verlieten de reuzen de zolder niet. In 1981 kreeg de kermis een nieuw elan. Voor de reuzen was dit goed nieuws. Tijdens de Boeregemkermis van 1985 werd de wedergeboorte van Mie gevierd. Een jaartje later trad ze in het huwelijk met Basiel. Het koppel was jaarlijks van de partij op de wijkkermis. Na de ‘stormeditie’ van 2017 werd er jammer genoeg geen nieuwe Boeregemkermis meer georganiseerd. Krijgt deze kermis later een nieuw elan? Mie en Basiel verdienen het alleszins om in de kijker gezet te worden.
In Nazareth had men Dorus, die molenaar was en in Sint-Martens-Latem oefent reus Heribert hetzelfde beroep uit. Heribert is volgens de legende de eerste molenaar van de Latemse Koutermolen. De Latemnaar heeft nooit het geluk gehad om een vrouw te vinden.
Heribert werd gebouwd in de jaren ’70 van vorige eeuw. De middenstand wou een mascotte voor hun Handelsbeurs. Na de stopzetting van de Latemse Handelsbeurs van de Middenstand bleef Heribert naar buiten komen. Hij bezocht graag de bloemenmarkt. De laatste jaren verliet hij echter de loods van de Latemse Technische Dienst niet meer. Echter, op 24 april 2015 tijdens de opening van het Erfgoedhuis/Museum Fonds De Smet, waar de Cultuurregio Leie Schelde gehuisvest is, was hij nog eens present.
De Zultse reuzen zijn onlosmakelijk verbonden met de plaatselijke Firteltraditie. Aan het einde van de 19de eeuw liepen Drumon en Adèle al mee in de Firtelstoet. Rond 1920 onderging Drumon een naamsverandering. Vanaf dan ging hij door het leven als Franso. Franso en Adèle waren net als de Firtelbok vaste gasten op de stoet. Van het paar werden verschillende versies gemaakt, want reuzen verslijten nu eenmaal. In 2013 stierven Franso en Adèle. Hun as werd toen plechtig meegedragen in de Firtelstoet.
Men opteerde om ze te vervangen door volledige nieuwe reuzen, maar er bleef wel een band bestaan met Franso en Adèle. Zo is reus Pomperwat een zoon van het koppel. Hij werd in het verleden al eens gemaakt, maar dan als kind. De nieuwe Pomperwat is volwassen. De kinderversie van Pomperwat is verloren gegaan. Hij wordt bijgestaan door Rollebolle, de nieuwe Zultse reuzin.
De derde nieuwe reus van Zulte staat bekend als ‘Reuzeke Guy’. Guy Vindevogel, ere-voorzitter van het Zultse Feest- en Sportcomité stond model. De opvolging van Franso en Adèle is dus verzekerd. Bovendien ‘leven’ de kinderen van het reuzenpaar nog. Het gaat om hun dochters Pompernelleke en Pierewit en zoon Pierewat.
In 2017 was het precies 50 jaar geleden dat de bekende Vlaamse toneelauteur Gaston Martens overleed. Ter gelegenheid van dit herdenkingsjaar zag de tijdelijke reus Gaston het levenslicht.
In de Cultuurregio Leie Schelde zijn er heel wat mooie reuzen. In het verleden ging men daar soms nonchalant mee om. De verdwenen reuzen zijn daar het beste voorbeeld van.
De laatste tien jaar is de interesse in reuzen opnieuw gestegen. Het besef groeit dat dit stuk cultuur niet teloor mag gaan. Toch duikt er een nieuw probleem op. Het wordt steeds moeilijker om pijnders (reuzendragers) te vinden. Daardoor komen de reuzen minder buiten. Als reuzendragers afhaken, is er zelden vervanging beschikbaar. Het werk van de pijnders is ook geen sinecure. Het gewicht van een reus is niet te onderschatten. Vooral de oudere exemplaren zijn zwaar. Bij de bouw van een nieuwe gigant worden nu lichtere materialen zoals polyester gebruikt. Meer en meer worden er wieltjes onder de reuzen geplaatst. Dat maakt het werk makkelijker, maar een deel van de authenticiteit van de reus gaat wel verloren. Door de wieltjes is het onmogelijk om volledig vrij te bewegen en te dansen.
Cultuurregio Leie Schelde wil de nog bestaande reuzeninitiatieven ondersteunen en samenbrengen.
Ondanks dit alles zullen mensen altijd geboeid blijven door reuzen. Het zijn kleurrijke figuren die een deel van de identiteit van onze regio weerspiegelen.
wil cultuur- en erfgoedmakers verbinden en de talrijke initiatieven uit de regio ondersteunen.
Deinze, De Pinte, Gavere, Kruisem, Nazareth, Sint-Martens-Latem, Zulte en Zwalm.
Cultuurregio Leie Schelde
Tolpoortstraat 79
9800 Deinze
09 386 78 86
info@cultuurregioleieschelde.be
